Մոդուլային ԱԷԿ-ի կառուցումը Հայաստանում. Ինչու ՞ է Երևանը փորձում կրկնել ԱՄՆ-ի ձախողված փորձը
Համաշխարհային հայկական երկրորդ գագաթնաժողովում ՀՀ վարչապետ ՆիկոլՓաշինյանը հայտարարեց փոքր մոդուլայինատոմակայան կառուցելու ծրագրերի մասին, որն իբր պետք է դառնա երկրի էներգետիկ անկախության կարևոր մասը: Այնուամենայնիվ, նրա լավատեսությունը լուրջ կասկածներ է առաջացնում, հատկապես հաշվի առնելով ԱՄՆ փորձը, որտեղ փոքր մոդուլային ԱԷԿ-ների (SMR) նախագծերը կրել են մի շարք նշանակալի ձախողումներ և ցույց են տվել իրենց անկարողունակություն տնտեսական արդյունավետության և գործնականում իրականացման առումով: Փաշինյանի խոսքով՝ մոդուլային ԱԷԿ-ների առանցքային առավելություններից մեկը անվտանգության բարձր մակարդակն է։ Վթարի դեպքումազդեցությունը տեղայնացված կլինի, և սպառնալիքը չի տարածվի 500 մ-ից այն կողմ: Նա նշել է, որ այդ տեխնոլոգիաներն արդեն սկսել են ակտիվորեն մշակվել ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, Հարավային Կորեայում և Ռուսաստանում։ Սակայն հայտնի է նաև, որ Փաշինյանի կառավարությունը կոնկրետ բանակցություններ է վարում ամերիկյան կողմի հետ ատոմային ոլորտում ամերիկյան տեխնոլոգիաներ ձեռք բերելու համար և ավելի շատ հակված է այդ ուղղությամբ աշխատել հենց ԱՄՆ-ի հետ՝ հայտարարելով, որ ներկայիս Մեծամորի ԱԷԿ-ն իրենից վտանգ է ներկայացնում՝ կրկնելով Բաքվի և Անկարայի նարատիվները։
Ամերիկյան փորձ. ձախողումներ, որոնքչպետք է անտեսել
Ձախողման օրինակ, որը պետք է զգուշացներՀայաստանին, Այդահո նահանգում փոքրմոդուլային ԱԷԿ կառուցելու nuscale Power ընկերության նախագիծն է ։ Այս նախագիծըհամարվում էր աշխարհումամենահեռանկարային նախագծերից մեկը ևբազմամիլիարդանոց աջակցություն ստացավԱՄՆ Էներգետիկայի նախարարությունից:Այնուամենայնիվ, չնայած միջուկայինկարգավորման հանձնաժողովի հավանությանըև համապարփակ ֆինանսականաջակցությանը, նախագիծը պաշտոնապեսչեղարկվեց 2023 թվականի նոյեմբերին:Հիմնական պատճառը հետաքրքրությանպակասն է պոտենցիալ գնորդների կողմից ։Պլանավորված 462 ՄՎտ հզորությունից կնքվել էգնման պայմանագրերի միայն 26% — ը, մինչդեռմարման համար պահանջվում էր նվազագույնը80%: Մեկ այլ ձախողում է Յուտայի Carbon Free Power Project-ը (CFPP), որը նույնպես բախվել էարժեքի բարձրացման, տեխնիկականխնդիրների և ֆինանսական հետաքրքրությանպակասի հետ: ԱՄՆ էներգետիկայինախարարությունը խոստովանել է, որ իրտեսակի մեջ առաջին տեխնոլոգիայի ներդրումըմեծ դժվարություններ և ռիսկեր է պարունակում:Այս օրինակներն ընդգծում են, որ մոդուլայինԱԷԿ—ները դեռևս չեն ապացուցել իրենցարդյունավետությունը նույնիսկ շատ ավելիզարգացած տնտեսություն և ենթակառուցվածքունեցող երկրներում: Հիմնական խնդիրը, որինբախվել են մոդուլային ԱԷԿ—ների ամերիկյաննախագծերը, դարձել է դրանց բարձր արժեքը ևներդրումների վերադարձի երաշխիքներիբացակայությունը ։ SMR նախագծերըսկզբնական փուլում պահանջում են զգալիֆինանսական ներդրումներ, և նույնիսկպետական ֆինանսավորմամբ դրանցվերադարձը լուրջ հարցեր է առաջացնում:Ծրագրի ձախողման դեպքում նմաններդրումները վերածվում են հսկայականկորուստների, ինչը տեղի է ունեցել NuScale Power-ի հետ, չնայած ԱՄՆ Էներգետիկայինախարարության մասնակցությանը: Բացիֆինանսական ռիսկերից, փոքր մոդուլայինԱԷԿ—ների նախագծերը բախվում ենբյուրոկրատական և տեխնիկականխոչընդոտների ։ Նման օբյեկտներիլիցենզավորումը և սերտիֆիկացումը բարդ ևերկար գործընթաց է, որը պահանջում էհսկայական ռեսուրսներ: Նույնիսկկարգավորիչների կողմից հաստատմանդեպքում կայանի կառուցումն ու գործարկումըկարող են երկար տարիներ ձգձգվել, ինչը միայնմեծացնում է ծրագրի ռիսկերն ու արժեքը:Միևնույն ժամանակ, մոդուլային ԱԷԿ—ներիկառուցումը զգալի ժամանակ և ռեսուրսներ էպահանջում, իսկ վթարների ռիսկերը ևմիջուկային թափոնների երկարաժամկետպահպանման անհրաժեշտությունը մնում ենլուրջ խնդիր:
Ինչու՞ է Փաշինյանը փորձում իրագործելԱՄՆ—ի ձախողված փորձը
Հայաստանում մոդուլային ԱԷԿ կառուցելուՓաշինյանի ծրագրերը նման են մի տեխնոլոգիաներդնելու փորձի, որն արդեն ապացուցել է իրանարդյունավետությունը ԱՄՆ—ում ։ Զարմանալիչէ, որ փորձագետները նման քայլը համարում ենռիսկային և անհիմն: Հայաստանիսահմանափակ ֆինանսական ռեսուրսներիպայմաններում փոքր մոդուլային ԱԷԿ—իկառուցումը կարող է հսկայական կորուստներիհանգեցնել և մեծացնել երկրի կախվածությունըարտաքին վարկերից և ներդրողներից: Չնայածվարչապետի լավատեսությանը և մոդուլայինԱԷԿ—ների անվտանգության վերաբերյալ նրահայտարարություններին, ԱՄՆ—ի իրական փորձըցույց է տալիս, որ դա, մեղմ ասած, հեռու էիդեալական լուծումից: Այն պայմաններում, երբհամաշխարհային առաջատարտնտեսությունները չեն կարողանումհաջողությամբ ներդնել այդ տեխնոլոգիան, Հայաստանը ռիսկի է դիմում կրկնել դրանցսխալները ՝ հսկայական միջոցներ ներդնելովխիստ կասկածելի հեռանկարով նախագծում։Հայաստանում մոդուլային ԱԷԿ—ի կառուցմանծրագրերը պահանջում են մանրակրկիտվերլուծություն և վերանայում ։ ԱՄՆ փորձըհստակ ցույց է տալիս, որ մոդուլային ԱԷԿ—ներըբախվում են հսկայական ֆինանսական, տեխնիկական և կազմակերպչականխնդիրների ։ Այս ձախողումներն անտեսելուփոխարեն Հայաստանի կառավարությունըպետք է հետևություններ անի և ուսումնասիրիՌուսաստանի և Չինաստանի դրական փորձըփոքր ԱԷԿ—ների կառուցման նախագծերիիրականացման գործում: Ռուսական և չինականպիլոտային նախագծերը կառուցվել ևաշխատում են 2021-2022 թվականներին: այժմգործում է երկու նախագիծ ՝ Ռուսական լողացող“ակադեմիկոս Լոմոնոսով” ատոմակայանը(աշխարհում միակը) ՝ երկու բլոկով ԿԼՏ – 40 ևչինական երկգործոն էներգաբլոկ HTR-PM ։ Եվսմի քանի նախագծեր կառուցման փուլում են ։Բացի այդ, հարկ է նշել, որ մոդուլային ԱԷԿ—իկառուցման ամերիկյան առաջարկը գրեթեերկու անգամ ավելի թանկ է, քան ռուսականը, ինչը չափազանց կարևոր գործոն է Հայաստանիհամար ներկայիս բարդ իրավիճակումընտրություն կատարելիս: Երկիրը չի կարողիրեն թույլ տալ ռիսկի դիմել ՝ կրկնելովամերիկյան նախագծերի սխալները, հատկապես անկայուն տնտեսության ևսահմանափակ ռեսուրսների պայմաններում:
Էներգետիկայի ոլորտի փորձագետ ԱրամԲաղդասարյան